Sahbugeedka Boocowbadni Ugxaanside (Polycytic Ovary syndrome PCOS)
Sahbugeedkaan Boocowbadni Ugxaanside waa mid kamid ah cudurrada Gudodhiiqaalka (endocrine) ee Dumarka haleela. Waa xaalad Geedsheed (hormonal condition) ku bilowda dumarka xilliga ay gashaantiga yihiin, gaar ahaan xilliga taranka. Waxaa summad u ah Labeedshewayni (Hyperandrogenism) sida timowga , Finqooqa, iyo ninnimowga (tus. Murqoyeelashada ). Cudurkaan Boocowbadinida sida magiciisaba laga dhadhansan karo wuxuu ugxaansidaha dushiisa kuyeesha Boocowyo tira badan taas oo ay sababeen isku dheellitirnaan la’aanta Geedsheyaasha, labeedhashaha oo jirka tirabeel ku noqda, caado-wareer, Ugxamayn la’aan (ogxanta oo kalkeedii lasoo dayn waayo) taas oo ugu dambayn hablaha ku sababta madhalaysnimo.
Jiroolxumada
Jirku side buu uxumaada markuu cudurkaan ku dhoco?
- Wuxuu aad ula xiriiraa Buurnida, dumarka cudurkaan qaba ayaa badanaa ah kuwo cayillan, baruurta badani waxay keentaa kor ukaca samayska dhedigeedshe doceedka (Peripheral estrogen) oo laga sameeyo nudayaasha dufanka taas oo keenta hoosudhaca nuglaanta bigooreedshaha (Insulin).
- Hoosudhaca dareemidda Bigooreedshaha (iskacaabinta bigooreedi doceedka): taasi waxay kor uqaadaysa bigooreedshaha dhiigga (Hyperinsulinemia) waxaana ka dhalan kara:
1. Kilkilo madoobaad (oo ah barar kuyimaada shaqmaqaarka , midabkiisuna wuu kordhaa)
2.Badashada labeedshaha laga soosaaro unugyada Galgudeedka ugxansidaha (Theca interna cells).
3.Soodaynta Jaalleedshaha oo korna, taas oo sababta dheelitirla’aanta LH:FSH ka. Tani waxay sababtaa goomanku (follicles) in ay qaangaari waayaan , Boocowyana samaysmaan kadib markii goomanku dillaaci waayaan, taasna waxaa ka dhasha ugxaanayn la’aan ama ugxaanyari oo ugu dambayntii keentaa madhalaysnimo.
4.Xanibidda horriinada ama borotiinka looso gaabsho SHBG ee uu beerku sameeyo. Taasi waxay sababtaa kororka hormoonada xorta ah ee labeedshaha iyo dhedigeedshaha jirka gudihiisa.
Astaamaha bugta
Sahbugeedkan waxaa astaamo u ah:-
1.Caado-wareerka: sida:-
- Caadiwaaga 1aad iyo 2aad
- Caadoyaraanta
- Caadobadnida
- Madhalaysnimada ama Uurqaadwaaga.
2.Xaalado maqaar: sida:– - Timowga
- Hoolhoolowga
- Finqooqa
- Kilkilo madoobaadka
- Dufanbadnida maqaarka
3.Iskacaabiska Bigooreedshaha iyo xaaladaha laxiriira sida Cayilka.
Bugbaarista
Cudurkaan waxaa lagu gartaa in la helo ugu yaraan laba halbeeg oo kamid ah halbeegyada Rooterdam.
Halbeegyada Roterdam:
- Ugxanayn yari ama Ugxanayn waa’ (in ugxansidugu ugxanta soo dayn waayo ama yareeyo).
- Labeedshe wayni (hormoonka labka oo gabadha jirkeeda kubata) taas oo lagu karto calaamadaha hoolhoolowga, timowga , finqooqa I.W.M.
- Bararka Ugxansidaha ama Boocowyo badan oo dushiisa ku samaysma.
Shaybaarka:
Shaybaarka waa in lagu xaqiijiyaa Labeedshebadnida (Hyperandrogenism); badanaa dumarka sahbugeedkan qabana waa lagu ogaadaa gaar ahaan badnaanshaha hormoonka ama Geedshaha loo yaqaano Xaniinyeedshe (Testosterone).
Sidoo kale waxaa kordha hormoonka Jaaleedshaha (Luteinizing Hormone) (lehna saamiga LH:FSH >2:1 ) badanaa dumarka boocowbadnida ugxaansidaha qaba waa lagu arkaa sidaan.
Daaweynta
Gabdhaha qaba sahbugeedkan waxaa haboon in BMI koodu uu yaraado 25kg/m2.
Bukaanada waxaa loo kala qaadaa labo : 1. Bukaan qorshaynaya in uu uurqaado iyo bukaan aan qorshaynayn.
- Bukaanka aanan qorshaynayn in uu uuryeesho:
Daliigta 1aad: waa daweynta waxaa u ah COCs (uurqaaddiid afeedka dhafan) (compined Oran Contraceptives)
Daliigta 2aad: Metformin : dawadaan waxaa caadiyan lagu daweeya bukaanka qaba macaanka heerka 2aad.
Faa’iidooyinka dawadaan waxaa kamid ah:
- Waxay yareysaa suuragalnimada tarmowga maxalgudeedka (uurku in uu saa’id utarmo) (Endometrial hyperplasia) amaba halista kansarkiisa.
- Waxay yaraysaa caadadhiiigga badan
- Waxay yaraysaa Finanka.
2. Bukaanada raba uurqaadista:
- Waxay yaraysaa Finanka.
- Letrozole : waa dawo ka saacidaysa soodaynta ugxaanta, waana daliigta 1aad siismo ahaan
- Exogenous gonadotropins: Tirrooriga ama dooska dawadan waa in uu yaraada, markaas isna wuxuu ka caawin karaa soodaynta ugxaanta iyo uurqaadista gabadha, waana daliigta ama heerka labaad dawo ahaan.
Dhibaatooyinka
Dhibaatooyinka ka dhasha cudurkaan waxaa kamid ah :-
- Xanuunada wadnaha
- Macowga ama Macaanka jaadka 2aad
- Ilmadilanka
- Carsaanyowga ama Kaankarada Maxal gudeedka ( gaar ahaan cisogoyska kahor)
Eraybixinta
- Sahbugeed : Syndrome
- Boocowbadni : polycystic
- Gudodhiiqaal: Endocrine
- Geedshe: Hormone
- Labeedshe: Endrogen
- wayni, badni :Hyper
- yari :Hypo
- Timow: hirsutism
- Finqooq: Acne
- Ninnimow: Virilization
- Hoolhoolow : Alopecia
- Kilkilo madoobaadka: acanthosis nigricans
- Caadawaaga: amenorrhea
- Caadayaraanta: Oligomenorrhea
- Bigooreedshe: Insulin
- Caadibadni: Amenorrhagia
- Jaaleedshe: Luteinizing hormone
- Xaniinyeedshe :Testosterone
- Dhedigeedshe: Estrogen
- Shaqmaqaar: Epidermal